Ongeveer 640.000 mensen gebruiken WhatsApp voor buurtpreventie; er zijn meer dan 8600 WhatsApp-buurtgroepen actief. Burgers wisselen informatie uit, zowel met elkaar, als met politie of gemeente. Hierbij is het belangrijk om wens en werkelijkheid te onderscheiden. Aan de ene kant is er de wens om via de sociale media, zoals WhatsApp of veiligebuurt.nl, de veiligheid te vergroten. Aan de andere kant is er relatief weinig bewijs dat de inzet ervan bijdraagt aan de reductie van criminaliteit. Vaak wordt verwezen naar een onderzoek in Tilburg, uit 2014-2015, waarin het aantal inbraken daalde met 40 procent. Uit meer recente onderzoeken komen overigens wel allerlei andere positieve effecten naar voren, bijvoorbeeld het vergroten van sociale cohesie en het vergroten van de beleving van veiligheid.
Deugdethiek is handig als kader voor het ontwikkelen en toepassen van nieuwe technologie
Daarnaast roept het gebruik van sociale media allerlei juridische, maatschappelijke en ethische vragen op, bijvoorbeeld over privacy en dataprotectie; de data van WhatsApp gaan via servers van Facebook. Bovendien laat recent onderzoek zien dat actief burgerschap kan leiden tot onrechtmatigheden en risico’s. Daarom is het belangrijk dat burgers, politie en overheden hun onderlinge verwachtingen bijstellen, en nieuwe manieren ontwikkelen om sociale media op goede wijze te gebruiken.
ETHISCHE KADERS
We willen goed omgaan met de ethische vragen rondom het gebruik van sociale media. Er zijn allerlei manieren om dat te doen. Bekende ethische kaders zijn:
- plichtethiek
- gevolgenethiek
- deugdethiek
In plichtethiek zoek je naar universele plichten die voor iedereen en in alle omstandigheden gelden. Bijvoorbeeld de plicht ‘spreek de waarheid’. Maar wat nu als je in een specifieke situatie beter niet de hele waarheid kunt vertellen, voor de veiligheid van jezelf of van iemand anders? Je wilt bijvoorbeeld iemand die je onderdak biedt niet verklikken. In gevolgenethiek probeer je positieve gevolgen te maximaliseren en negatieve gevolgen te minimaliseren, voor alle betrokkenen. In de praktijk is het lastig om allerlei soorten voor- en nadelen uit te drukken in termen die je kunt optellen en aftrekken. De sociale werkelijkheid is te complex om in getallen uit te drukken.
DEUGDETHIEK
Waar plichtethiek en gevolgenethiek haperen, kunnen we deugdethiek inzetten. Dat stelt Shannon Vallor, hoogleraar aan Santa Clara University in Silicon Valley, in haar boek Technology and the Virtues. A Philosophical Guide to a Future Worth Wanting. Deugdethiek is handig als kader voor het ontwikkelen en toepassen van nieuwe technologie – precies omdat je nog niet weet welke plichten horen bij zo’n nieuwe technologie, en omdat je nog niet alle voor- en nadelen helder hebt.
De Griekse filosoof Aristoteles stond aan de basis van de deugdethiek
De Griekse filosoof Aristoteles stond aan de basis van de deugdethiek. Hij pleitte voor het creëren van een rechtvaardige samenleving waarin mensen kunnen floreren, door het cultiveren van specifieke deugden. Uiteraard denken wij nu in Nederland anders over rechtvaardigheid dan de mensen in het oude Athene. Dat is het mooie van deugdethiek: iedere samenleving moet een set deugden kiezen die past bij die tijd en die plaats. De constante is het proces van cultiveren van die deugden: het op één lijn brengen van gevoelens, gedachten en handelingen, in de richting van ‘het goede leven’. Je voelt dat iets onrechtvaardig is, je denktover manieren om dit recht te zetten, en je komt tot actie. Deugdethiek is bij uitstek geschikt voor professionals. Het ‘waakzaam en dienstbaar’ van de Nationale Politie bijvoorbeeld, verwijst naar de deugden van waakzaamheid en dienstbaarheid.
Hieronder bespreken we 3 deugden (uit Technology and the Virtues) die relevant zijn voor burgers die met nieuwe technologie de veiligheid in hun buurt willen organiseren: zelfbeheersing, rechtvaardigheid en burgerschap. We zullen vooral ingaan op de rol van burgers; maar veel van ons betoog geldt ook voor politie en overheden.
ZELFBEHEERSING
Veel apps zijn ontworpen met het doel om de aandacht van mensen te pakken en vast te houden. Dat is immers vaak het verdienmodel achter zo’n app. Tristan Harris, voormalig ontwerper en ethicus bij Google en oprichter van het Center for Humane Technology, waarschuwt ons voor het vermogen van apps om onze aandacht te kapen. Notificaties en bliepjes trekken continu onze aandacht naar het scherm.
We kunnen het verdienmodel en het ontwerp van WhatsApp niet veranderen
We kunnen het verdienmodel en het ontwerp van WhatsApp niet veranderen. Wel kunnen we aanbevelingen en spelregels ontwikkelen om verstandig gebruik te maken van WhatsApp. Zoals de SAAR-methode (Signaleren; Alarmeren (112); Appen (buurtbewoners waarschuwen); en Reageren). Het inrichten van een hiërarchie in WhatsApp-groepen; iedere buurtgroep heeft een beheerder en die beheerders zitten in een aparte coördinatiegroep samen met wijkagenten en wijkregisseurs. Of afspraken over welke onderwerpen wel kunnen (bijvoorbeeld vuilniszakken op straat of een inbraak) en welke niet (bijvoorbeeld weggelopen huisdieren of oppas gezocht). Zulke afspraken kunnen helpen bij het cultiveren van zelfbeheersing: doordacht handelen in plaats van impulsief handelen, om information overload, fake news en roddelen tegen te gaan.
RECHTVAARDIGHEID
Informatie delen gaat heel makkelijk en heel snel op WhatsApp. Dat kan er ook toe leiden dat mensen stigmatiserende of discriminerende berichten rondsturen. Gelukkig is het ook mogelijk om via het ontwerp van een app mensen te bewegen tot meer rechtvaardig gedrag. Laten we kijken naar een voorbeeld van Nextdoor – een app die net als WhatsApp wordt ingezet voor buurtpreventie.
Medewerkers van Nextdoor zagen steeds vaker racistische berichten langskomen, over ‘verdachte’ personen, waarbij alleen naar de huidskleur van zo’n persoon werd verwezen, niet naar een verdachte of criminele handeling. Voordat gebruikers een melding kunnen rondsturen, krijgen zij een pop-up. Daarin worden zij gemaand naar het gedrag van mensen te kijken en zich af te vragen waarom ze dat in verband brengen met een mogelijke misdaad. Iemands huidskleur of etniciteit mag geen rol spelen in de overwegingen om te melden, want dat is racisme. Zo helpt de pop-up mensen om rechtvaardigheid te cultiveren, en minder hun impulsen te volgen
Welke buurten zitten wij? 
Welke buurten zitten wij? 
